PHẦN I

Hạnh phúc trong thế giới hiện đại được bao bọc bởi những điều tưởng tượng. Hầu hết sự hiểu biết của chúng ta về việc hạnh phúc là gì và làm thế nào để tìm thấy nó đều đã bị bóp méo.

Khi mà bạn hiểu rõ mình đang tìm kiếm điều gì, cuộc tìm kiếm sẽ thật dễ dàng. Có lẽ sẽ mất nhiều thời gian để học cách quên đi những thói quen cũ, nhưng chỉ cần bạn kiên trì với con đường mình lựa chọn, bạn sẽ đến đích.

CHƯƠNG 1: THIẾT LẬP PHƯƠNG TRÌNH

Việc bạn giàu hay nghèo, cao hay thấp, là đàn ông hay đàn bà, già hay trẻ không hề quan trọng. Dù bạn đến từ đâu, đang làm công việc gì, sử dụng ngôn ngữ gì, hay phải đương đầu với nỗi bất hạnh nào đều không quan trọng. Dù bạn đang ở nơi nào trên trái đất này, dù cho bạn là ai đi chăng nữa, bạn đều mong muốn được hạnh phúc. Đấy là nỗi khát vọng của con người và nó cũng cơ bản như là việc bạn hít thở vậy.

Hạnh phúc là cái thứ cảm giác khoan khoái trong lòng khi mọi việc diễn ra suôn sẻ, khi mà tất cả những thăng trầm và mọi gập ghềnh của cuộc sống dường như ăn khớp với nhau một cách hoàn hảo. Trong những khoảng khắc chóng vánh đầy lung linh của hạnh phúc ấy, mỗi một ý nghĩ trong đầu chúng ta đều thật dễ thương, và bạn sẽ chẳng bận tâm nếu thời gian ngừng trôi và thời khắc hiện tại kéo dài mãi mãi.

Bất kỳ điều gì mà chúng ta lựa chọn thực hiện trong đời cuối cùng cũng chỉ nhằm cố gắng tìm kiếm cái cảm giác này và khiến cho nó kéo dài mãi. Một số người tìm thấy nó trong tình yêu đôi lứa, trong khi những người khác lại tìm kiếm điều đó trong tiền bạc và danh vọng, và còn có cả những người tìm kiếm qua những thành tựu nào đó. Và, chúng ta đều biết có những người được yêu say đắm, đạt được những điều vĩ đại, du lịch vòng quanh thế giới, sở hữu mọi thứ đồ chơi mà tiền có thể mua được, tận hưởng mọi thú xa xỉ ở đời, và vẫn khao khát cái mục tiêu khó lòng đạt được về sự mãn nguyện, thoả mãn, và thanh thản — mà cũng còn được biết đến với tên gọi hạnh phúc.

Tại sao mà một điều quá đỗi đơn giản như thế lại khó tìm kiếm đến vậy?

Sự thật là, không phải thế. Chẳng qua là chúng ta cứ luôn tìm sai chỗ mà thôi.

Chúng ta nghĩ về nó như là một đích đến cần đạt tới, trong khi thực ra đó là nơi mà tất cả chúng ta bắt đầu.

Đã bao giờ bạn mất thời gian tìm kiếm một chùm chìa khoá để rồi nhận ra nó ở ngay trong túi của bạn hay chưa? Bạn có nhớ việc bạn lục tung mọi thứ trên bàn làm việc, tìm kiếm dưới gầm ghế, và cứ càng thêm thất vọng khi bạn không tìm ra được chùm chìa khoá không? Chúng ta cũng làm điều tương tự như vậy khi ta vật lộn với việc đi tìm hạnh phúc “ở đâu đó ngoài kia,” khi mà, thực ra, hạnh phúc ở ngay nơi mà nó vẫn ở: trong mỗi chúng ta, là một sự kiến thiết cơ bản của giống loài chúng ta. 

Trạng thái mặc định của chúng ta

Bạn hãy nhìn vào máy vi tính, điện thoại di động, hay những thiết bị điện tử khác của mình xem. Chúng đều được đặt ở chế độ cài đặt ưa thích bởi các nhà thiết kế và nhà lập trình. Màn hình sáng ở một mức độ nhất định, ví dụ như vậy, hay là ngôn ngữ được cài đặt theo địa phương nơi mà chiếc máy được bán ra. Một chiếc máy vừa mới được xuất xưởng, sẽ được cài đặt ở chế độ mà người tạo ra nó cho là tốt nhất, nó được gọi là “chế độ mặc định.”

Đối với con người, nói một cách ngắn gọn, thì chế độ mặc định chính là hạnh phúc.

Nếu bạn không tin tôi, hãy dành một chút thời gian cho một nhân loại vừa mới được xuất xưởng, một em bé sơ sinh hay mới chỉ biết đi. Hiển nhiên, bé sẽ khóc luôn và rất ồn ào ở giai đoạn ‘khởi động’ làm một con người bé nhỏ, nhưng sự thật là, khi mà những nhu cầu cơ bản của bé được thoả mãn – không bị đói, không thấy sợ, không bị bỏ lại một mình, không bị đau hay được ngủ đủ – thì bé luôn sống ở thì hiện tại, hoàn toàn hạnh phúc. Ngay cả ở những khu vực tồi tệ trên trái đất này, bạn vẫn có thể thấy lũ trẻ con với gương mặt lấm lem sử dụng những hòn sỏi làm đồ chơi hay cầm những chiếc đĩa nhựa vỡ như đang lái chiếc xe hơi thể thao tưởng tượng của chúng. Chúng có thể sống trong một khu ổ chuột, nhưng chỉ cần chúng được ăn uống và có được sự an toàn tối thiểu, bạn sẽ thấy chúng chạy nhảy tung tăng và cười đùa vui vẻ. Ngay cả ở trong những bản tin về khu lều trại của dân tị nạn, nơi mà hàng ngàn người buộc phải rời bỏ quê hương do chiến tranh hoặc thiên tai, những người lớn trước ống kính nom buồn rầu, nhung ở phía sau họ, bạn sẽ vẫn nghe thấy tiếng cười của lũ trẻ khi chúng chơi đá bóng với quả banh được búi lại từ những miếng vải rách.

Nhưng không chỉ có lũ trẻ thôi đâu. Trạng thái mặc định này cũng có thể được áp dụng cho cả bạn nữa.

Hãy nhìn lại những trải nghiệm của chính mình. Hãy nghĩ về quãng thời gian mà không có việc gì làm phiền lòng bạn, không có điều gì khiến bạn phải lo lắng, không có điều gì làm bạn bực bội. Khi ấy bạn thấy hạnh phúc, thanh thản, và dễ chịu. Vấn đề ở đây là, bạn không phải cần tới một lý do để được hạnh phúc. Bạn không cần tới việc đội bóng yêu thích của mình phải vô địch World Cup. Bạn không cần tới việc thăng quan tiến chức hay một buổi hẹn hò nồng nàn lãng mạn hay một chiếc du thuyền và một chiếc phi cơ riêng. Tất cả những gì mà bạn cần là không có lý do để thấy không hạnh phúc. Hay nói cách khác là:

Hạnh phúc là sự vắng mặt của việc không hạnh phúc.

Đó chính là trạng thái nghỉ ngơi của chúng ta khi không có điều gì làm ta vướng bận.

Hạnh phúc là trạng thái mặc định của bạn.

Khi bạn sử dụng một thiết bị điện tử đã được lập trình sẵn, đôi khi bạn thay đổi chế độ cài đặt mặc định của nó mà không hề hay biết, đôi khi sự thay đổi diễn ra quá xa đến nỗi một số chức năng nhất định trở nên khó sử dụng hơn hẳn. Bạn cài đặt một ứng dụng luôn kết nối với Internet, và làm hết pin nhanh chóng. Bạn tải về phần mềm dộc hại, và khiến mọi thứ hoạt động chập chờn. Điều tương tự cũng xảy ra đối với chế độ mặc định của con người về hạnh phúc. Sức ép của gia đình và xã hội, hệ thống niềm tin, và những kỳ vọng tuỳ tiện xuất hiện và viết đè lên trên một số chương trình ban đầu. Cái phiên bản “bạn” thuở ban đầu xuất hiện đầy hạnh phúc trong nôi, tự chơi với mấy ngón chân xinh của mình, giờ đây trở nên hoang mang trước những nhận thức sai lầm và ảo tưởng hão huyền. Hạnh phúc trở thành một mục tiêu bí ẩn mà bạn tìm kiếm nhưng chẳng thể nắm bắt được, thay vì chỉ là một điều gì đó hiện hữu bên bạn vào mỗi sớm mai thức dậy.

Nếu ta vẽ ra bức tranh này, thì thời gian ta không hạnh phúc giống như là việc bị chôn lấp bên dưới những hòn đá ảo tưởng, sức ép xã hội và niềm tin sai lệch. Để có được hạnh phúc, bạn cần dỡ bỏ từng hòn đá một kia đi, bắt đầu với một vài niềm tin cơ bản nhất của bạn.

Bất kỳ ai từng gọi điện thoại đến bộ phận Hỗ trợ kỹ thuật đều biết rằng, đôi khi bước đầu tiên để khôi phục lại hoạt động của một thiết bị điện tử là đưa nó trở về chế độ cài đặt khi xuất xưởng. Nhưng không giống như những thiết bị điện tử của chúng ta, trên cơ thể con người chúng ta không có cái nút cài đặt lại ấy. Thay vì vậy, chúng ta lại có khả năng gạt bỏ và đảo ngược tác động của những sai lầm trên con đường đời mà chúng ta đi.

Làm thế nào mà chúng ta lại có cái ý tưởng rằng cần phải tìm kiếm hạnh phúc ở bên ngoài kia, rằng ta phải phấn đấu vì nó, giành lấy nó, đạt được nó, hoặc ngay cả việc van xin để có được nó? Làm sao mà chúng ta lại có quan điểm vô cùng sai lầm rằng hạnh phúc chỉ xuất hiện chóng vánh trong cuộc đời chúng ta? Làm sao mà chúng ta lại để cho quyền được hưởng ngay từ khi mới chào đời của chúng ta trôi tuột đi mất?

Câu trả lời có thể sẽ làm bạn bất ngờ: Có lẽ đó là điều mà chúng ta vẫn luôn được dạy. 

Tìm Lời Giải Về Hạnh Phúc

 Có thể bạn cũng từng nhận được những lời khuyên hay ho giống như của mẹ dành cho tôi, rằng tôi nên cố gắng học hành và làm việc chăm chỉ, tiết kiệm và sẵn lòng trì hoãn một số sự thoả mãn nhất định để đạt được những mục tiêu nhất định. Lời khuyên của bà đã đóng góp rất lớn tới sự thành công của tôi. Nhưng tôi đã hiểu sai lời bà. Tôi từng nghĩ rằng ý của bà là tôi cần phải trì hoãn niềm hạnh phúc. Hoặc là hạnh phúc sẽ xuất hiện một khi tôi đạt tới thành công.

Một số cộng đồng hạnh phúc nhất thế giới này thực ra lại là những nước nghèo như ở châu Mỹ Latin, nơi mà mọi người không nghĩ nhiều về sự an toàn tài chính hay những điều mà chúng ta xem là sự thành công. Họ làm việc mỗi ngày chỉ để kiếm những gì họ cần đến. Nhưng sau đó, họ ưu tiên cho hạnh phúc của mình và dành thời gian cho gia đình và bạn bè.

Tôi không hề có ý lãng mạn hoá một cuộc sống có vẻ tươi đẹp và đầy màu sắc nhưng vẫn nằm dưới mức nghèo khổ. Nhưng chúng ta có thể học hỏi quan niệm về việc dệt nên hạnh phúc mỗi ngày, bất kể điều kiện kinh tế ra sao.

Tôi không hề chống lại sự thành công về mặt vật chất. Sự tiến bộ của con người luôn luôn được thúc đẩy bởi tính tò mò bẩm sinh, nhưng đồng thời cũng còn bởi những mong muốn hoàn toàn hợp lý trong việc tích luỹ đủ nguồn lực để có thể sống sót qua mùa đông hay một năm mất mùa do hạn hán. Vào hàng ngàn năm trước, đất đai của gia đình hoặc bộ tộc của bạn càng rộng lớn và kỹ năng săn bắn và hái lượm của bạn càng cao siêu, thì bạn càng có cơ may sống sót cao hơn. Do đó cái ý tưởng ngồi thiền dưới gốc cây xoài chắc chắn là bị mất điểm trước quan niệm cần đổi mới và hối hả hơn một chút, mở rộng lãnh thổ, và tích luỹ, phòng khi trái gió trở trời.

Khi nền văn minh phát triển, nhiều đất đai và tài sản hơn thường đồng nghĩa với điều kiện sống tốt hơn và viễn cảnh sống một cuộc đời dài hơn. Cuối cùng là, chủ nghĩa tư bản ra đời, được củng cố bởi đạo đức Đạo tin lành, đã khiến cho sự thịnh vượng đồng nghĩa với một sự hiển linh của Chúa. Nỗ lực và trách nhiệm cá nhân cho phép sự gia tăng của những gì mà giờ đây chúng ta gọi là bất bình đẳng về thu nhập, và điều này làm tăng động lực để làm việc chăm chỉ hơn, đôi khi chỉ để tránh khỏi bị người khác vượt qua và bị đám đông xa lánh. Và một khi bạn vươn lên được, thì bạn không muốn quay về vạch xuất phát nữa. Bởi vì khi sự cạnh tranh gia tăng, sự ủng hộ truyền thống mang tới sự an toàn thông qua gia đình hoặc làng xã sẽ bị xói mòn.

Thời đại ngay trước thế hệ của chúng ta đã chứng kiến cuộc Đại khủng hoảng và hai cuộc chiến tranh thế giới liên tiếp, trong suốt thời kỳ đó ngay cả những người đứng ở vị trí trên cùng của nấc thang thu nhập vẫn phải lo lắng về những vấn đề cơ bản. Do đó, khó khăn đã định hình nên sự ưu tiên của cả một thế hệ, nhấn mạnh ý tưởng rằng điều quan trọng nhất trong cuộc sống là không bao giờ phải chịu đựng gian khổ như vậy nữa. “Chính sách bảo hiểm” được chấp nhận và được áp dụng rộng rãi nhất có tên là “thành công.”

Dần dà, khi thế kỷ hai mươi nhường chỗ cho thế kỷ hai mươi mốt, tầng lấp trung lưu dạy con cái họ tin rằng chương trình giáo dục hợp lý duy nhất là dành nhiều năm cho các tổ chức giáo dục để có được các kỹ năng có thể sử dụng trong một đời làm việc chăm chỉ với hy vọng giành được sự bảo đảm. Chúng ta học được rằng cần phải lựa chọn con đường ấy làm mối ưu tiên, ngay cả khi nó khiến ta cảm thấy không hạnh phúc; và trông chờ vào lời hứa rằng khi mà cuối cùng ta cũng đạt tới vị trí mà xã hội xem là thành công, thì cuối cùng chúng ta cũng được hạnh phúc.

Bây giờ, bạn hãy tự hỏi mình câu này nhé: Đã bao lần bạn thấy điều này thực sự xảy ra? Và thực ra, đã bao lần bạn thấy một vị lãnh đạo ngân hàng hay giám đốc doanh nghiệp thành công đang bơi trong tiền nhưng lại có vẻ đau khổ? Bạn có thường nghe về những vụ tự tử của những người dường như là “có tất cả” không? Theo bạn thì tại sao những điều này lại diễn ra? Đó là bởi vì cái tiền đề cơ bản đã là một sai lầm: thành công, của cải, quyền lực, và danh vọng không hề dẫn tới hạnh phúc. Thực ra:

Thành công không phải là điều kiện tiên quyết để được hạnh phúc.

Công trình nghiên cứu của Ed Diener và Richard Easterlin về sự tương quan giữa hạnh phúc chủ quan và thu nhập cho thấy rằng, tại Mỹ, hạnh phúc chủ quan tỷ lệ thuận với thu nhập – nhưng chỉ đến một mốc nào đó mà thôi. Vâng, cảm giác thật là tệ khi phải làm hai công việc một lúc mới đủ trang trải tiền thuê một căn hộ bé xíu và nuôi một chiếc xe Honda cà tàng trong khi vẫn phải trả nợ học phí đại học. Nhưng một khi thu nhập của bạn đạt được mức thu nhập bình quân hàng năm trên đầu người, mà ở nước Mỹ hiện nay là vào khoảng $70,000, hạnh phúc chủ quan không còn biến động nữa. Đúng là kiếm được ít hơn thì có thể làm giảm cảm giác của bạn về hạnh phúc, nhưng kiếm được nhiều hơn không nhất thiết sẽ khiến cho bạn hạnh phúc hơn[1]. Điều này gợi ý rằng tất cả những thứ xa xỉ được các nhà quảng cáo cho là chìa khoá dẫn tới hạnh phúc – một chiếc điện thoại xịn hơn, một chiếc xe hơi hào nhoáng, một ngôi nhà to, một tủ quần áo đẳng cấp – thật ra không đến mức quan trọng như thế.

Mà không chỉ có của cải thôi đâu, cả quyền lực, và rất nhiều thứ đồ chơi đều không phải là điều kiện tiên quyết dẫn đến hạnh phúc; nếu điều đó có thực sự tồn tại, thì cỗ máy nhân quả thực sự sẽ vận hành theo cách khác. Andrew Oswald, Eugenio Proto, và Daniel Sgroi đến từ trường Đại học Warwick phát hiện ra rằng việc trở nên hạnh phúc khiến cho con người ta đạt hiệu quả công viêc cao hơn gần 12%, và do đó, có nhiều khả năng tiến về phía trước[2].

Dù thành công không dẫn tới hạnh phúc, nhưng hạnh phúc lại có tác động tới thành công.

Và rồi chúng ta tiếp tục theo đuổi thành công như là mục tiêu hàng đầu của mình. Một trong những nhà tâm lý học tiên phong quan tâm tới đề tài hạnh phúc của các cá nhân và chiều hướng tâm lý của họ là Abraham Maslow. Vào năm 1933, ông đã tổng kết sự theo đuổi của chúng ta đối với thành công trong một câu nói đầy thâm thuý: “Câu chuyện về loài người là câu chuyện của những người đàn ông và những người đàn bà chỉ biết bán rẻ bản thân.”

Mặc dù một mức độ thành công hợp lý là rất phổ biến trong xã hội của chúng ta, nhưng những ai mà đạt được mức độ thành công cao nhất thường có một điểm chung, một điều mà làm họ khác biệt so với những người khác. Họ, hầu hết đều có xu hướng ép buộc, đều yêu thích công việc của mình. Rất nhiều vận động viên, nhạc sỹ, và doanh nhân đã đạt được thành công bởi vì họ yêu thích công việc mình làm và họ làm những điều đó nhiều đến mức trở thành chuyên gia trong lĩnh vực của mình bởi vì chỉ nguyên việc làm những điều đó thôi cũng đã khiến cho họ cảm thấy hạnh phúc. Như là Malcolm Gladwell đã viết trong cuốn Outliers (Những kẻ xuất chúng), nếu như mà bạn dành ra mười nghìn giờ để làm một việc gì đấy, thì bạn sẽ trở thành một trong những người xuất sắc nhất thế giới. Và cách dễ dàng nhất để có thể dành nhiều thời giờ cho một công việc là gì? Đó là làm điều khiến bạn cảm thấy hạnh phúc! Chẳng phải như vậy sẽ tốt hơn nhiều so với việc dành cả đời để cố mà đạt đến thành công với hy vọng rằng cuối cùng nó sẽ dẫn bạn tới hạnh phúc hay sao? Trong công việc, trong cuộc sống cá nhân của chúng ta, trong các mối quan hệ và trong tình yêu, dù chúng ta có làm gì đi nữa, thì chúng ta nên hướng thẳng đến việc:

Giải quyết vấn đề Hạnh phúc.

 

Hạnh Phúc Là Gì?

2001, tôi nhận ra rằng tôi không bao giờ có thể khôi phục được niềm hạnh phúc vốn dĩ thuộc về mình nếu như tôi không biết ít nhất mình đang tìm kiếm điều gì.

Vì thế, với tư cách là một kỹ sư, tôi thiết lập một quy trình đơn giản để thu thập những dữ liệu cần thiết nhằm xác định xem điều gì sẽ khiến cho tôi được hạnh phúc. Dù vậy, ban đầu tôi có hơi do dự bởi vì cái kỹ thuật ấy đơn giản như trò trẻ con vậy. Nhưng rồi tôi ngộ ra: nếu như điều kiện mặc định đối với hạnh phúc của con người là em bé sơ sinh, thì có lẽ “trẻ con,” hay chí ít là “như trẻ con,” cũng không phải là một điều xấu.

Tôi đã bắt đầu bằng việc đơn giản ghi chép lại mọi khoảnh khắc mà tôi cảm thấy hạnh phúc. Tôi gọi đó là Danh Sách Hạnh Phúc. Có lẽ bạn cũng muốn làm như vậy đấy. Thực ra, tại sao ngay lúc này bạn lại không dành ra vài phút, cầm lấy một cây bút và một tờ giấy, rồi viết ra một số điều khiến bạn cảm thấy hạnh phúc nhỉ. Đây không phải là một bài tập khó đâu. Cái danh sách này không có gì ngoài những câu tường thuật ngắn đi thẳng vào vấn đề và được bắt đầu bằng:

“Tôi thấy hạnh phúc khi ______________.”

Đừng ngại. Chẳng có lý do gì để phải thấy ngượng ngùng cả bởi vì chẳng có ai đọc được danh sách của bạn đâu. Bạn có thể thêm vào những điều hiển nhiên, như là nựng cún cưng hay ngắm hoàng hôn, và những điều đơn giản như là tán gẫu với bạn bè hoặc là ăn trứng chưng chẳng hạn. Không có câu trả lời nào là sai cả. Hãy viết ra bất kỳ điều gì mà bạn có thể nghĩ tới.

Khi bạn hoàn thành, ít nhất là trong lần đầu tiên, hãy nhìn lại danh sách và đánh dấu một số mục mà, nếu như bạn buộc phải dành sự ưu tiên, thì nó sẽ đứng đầu danh sách những điều làm bạn thấy hạnh phúc nhất. Những điều này sẽ làm nên một danh sách ngắn có giá trị mà sẽ chứng minh tính hữu ích của nó khi ta bàn đến ở phần sau.

Và đây là một vài tin tốt: Danh Sách Hạnh Phúc của bạn được lập nên dựa trên những trải nghiệm thật hạnh phúc, khi hoàn thành những hoạt động này, bạn sẽ cảm thấy tràn đầy năng lượng và sảng khoái. Tôi xem lại danh sách của mình mỗi tuần một lần, cập nhật thêm những gạch đầu dòng mới. Việc này không chỉ khiến tôi muốn mỉm cười, mà nó còn giúp tôi nuôi dưỡng một điều gì đó mà các chuyên gia tâm lý học vẫn thường gọi là xây dựng hạnh phúc dài lâu: một thái độ biết ơn, mà vẫn thường xảy ra khi bạn nhận biết sự thật về cuộc sống hiện đại của chúng ta và thực tế rằng rốt cuộc có quá nhiều điều trên cõi đời này để chúng ta cảm thấy hạnh phúc.

Vậy thì hãy bắt đầu và tận huởng thôi nào. Tôi sẽ tự pha cho mình một tách cà phê và đợi bạn đây. (Nhân tiện, tôi cũng luôn cảm thấy hạnh phúc khi có thời gian yên tĩnh nhâm nhi cà phê nữa!)

Dịch: December child